Tagarchief: universiteit van amsterdam

B 16 – Gevelsteen Laboratorium Artsenijbereidkunde – Amsterdam

Kloveniersburgwal 84, Amsterdam

1918

attributen van medicijnen in lauwerkrans - foto: loek van vlerken 08.06.2011Kloveniersburgwal - foto: loek van vlerken 13.10.2011
toegangspoort laboratorium artsenijbereidkunde - foto: loek van vlerken 08.06.2011attributen van medicijnen in lauwerkrans

gepolychromeerd beton, 100 cm

 

In opdracht van de regenten van het Binnen- en Buitengasthuis werd in 1881 voor het Binnengasthuiscomplex de ‘Model Apotheek en Laboratorium der Gezondheidsleer’ gebouwd. Dit pand is hoogstwaarschijnlijk een ontwerp van de architect W.H. Springer. Om meer herkenbaarheid aan het gebouw te geven kreeg Hildo Krop in 1918 van de gemeente de opdracht een gevelsteen te ontwerpen voor dit laboratorium aan de Kloveniersburgwal. Voor deze gevelsteen gebruikte Krop het toenmalige moderne materiaal gewapend beton. Het werd tegen het eind van de Eerste Wereldoorlog vaker toegepast omdat natuursteen uit de groeven van de oorlogvoerende landen moeilijk te krijgen was. Beton bleek meestal niet bestand tegen het klimaat en van veel beeldhouwwerken van beton waren de voorstellingen na veertig jaar praktisch onherkenbaar geworden. Beter verging het deze betonnen gevelsteen van Krop. Een bijzonderheid aan deze steen is het feit dat dit reliëf is gepolychromeerd. Waarschijnlijk vond Krop kleur goed passen bij de neo-renaissance stijl waarin dit gebouw is uitgevoerd, misschien ook wilde hij de gladde structuur van het beton verlevendigen. In ieder geval heeft het er wel voor gezorgd dat de steen nog in goede staat aanwezig is.

De gemeente schakelde, zodra dit weer mogelijk was, voor bouwbeeldhouwwerk weer over op natuursteen.

 

bron: Rijksmonumenten.nl

 

B 130 – Twee gevelstenen – Universiteitsbibliotheek – Amsterdam

Singel 425, Amsterdam

1963-65

gevelrelief - foto: loek van vlerken 10.03.2011gevelrelief - foto: loek van vlerken 10.03.20112 gevelstenen:

1. de symbolische verbeelding van de (toen) zeven faculteiten van de UvA:
• linksboven een uil (Letteren & Wijsbegeerte)
• middenboven Vrouwe Justitia (Rechtswetenschappen)
• rechtsboven een aesculaap (Medische wetenschappen)
• daaronder links een zittende mansfiguur, een grote wereldbol omhoog houdend (Wiskunde en Natuurwetenschappen)
• rechts daarnaast de helm van Hermes (Economische wetenschappen)
• uiterst rechts een boek met de Griekse letters alpha en omega (Godgeleerdheid)
• de volle onderzijde een opengeslagen boek met een rijksappel (Politieke en Sociale wetenschappen)

2. oudste zegel van Amsterdam (koggeschip) met links Poseidon (de zeegod) en rechts Hermes (god van de handel). Daaronder staat in Griekse kapitalen PSUCHÈS IATREION (geneesplaats voor de ziel).

Franse kalksteen (Euville), 130 cm

architecten: J. Leupen i.s.m. F.H. Gerretsen

In opdracht van het Rijk; uitvoering P.W. Amsterdam

universiteits bibliotheek - foto: loek van vlerken 25.03.2011

Op 10 januari 1967 opende het hoofdgebouw van de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam.
Op deze plek stonden oorspronkelijk de Voetboogdoelen en later de 19e-eeuwse rooms-katholieke Sint-Catharinakerk. In 1939 werd de kerk afgebroken en bleef het terrein leeg tot midden jaren zestig, toen het nieuwe hoofdgebouw voor de universiteitsbibliotheek werd neergezet, van de hand van architect J. Leupen. Dit moderne gebouw wordt vaak genoemd als een van de lelijkste van Amsterdam en een voorbeeld van “koffieautomatenarchitectuur” (aldus Wikipedia). Als je goed kijkt zie je aan deze strakke gevel toch nog wat versiering. Aan de top van de gevel zijn twee gevelreliëfs van Hildo Krop te zien. Deze stenen zijn tot stand gekomen in de jaren 1963 tot 1965 en zijn de laatste voorbeelden van de beeldhouwkunst van de toen inmiddels ruim tachtigjarige stadsbeeldhouwer.

De linker gevelsteen, het koggeschip met Poseidon en Hermes, heeft een bijzondere geschiedenis. Onder de verbeelding van het scheepje staat de tekst PSUCHÈS IATREION in Griekse kapitalen. Zo’n twee maanden na de opening van de bibliotheek kwam aan het licht dat er een foutje was geslopen in de tekst. In het tweede woord van de spreuk  stond in plaats van de Griekse rho (P), een Latijnse R. Dit was uiteraard Universiteit onwaardig en dit foutje moest hersteld worden. Hildo Krop werd geraadpleegd hoe dit probleem opgelost moest worden. Daar had de stadsbeeldhouwer wel ideeën over. Op een mooie dag in het voorjaar van 1967 stopte een ladderwagen van de brandweer op het Singel voor de Universiteitsbibliotheek. Krop stapte in het bakje aan het eind van de ladder. Onder grote belangstelling van nieuwsgierige passanten en de massaal voor de ramen kijkende bibliotheekbezoekers werd de ladder, met bovenin de hoogbejaarde Hildo Krop, voorzichtig naar het bewuste reliëfpaneel geschoven. Daar aangekomen slaagde Krop er in met één welgemikte tik op de beitel het aanstootgevende pootje van de Romeinse R weg te slaan, waardoor er een gave Griekse P (rho) overbleef.

bronnen: UBA Informatie, jrg.2, nr.6 (maart 1995); Wikipedia

B 87 – Van der Waalslaboratorium – Amsterdam

Nieuwe Achtergracht 129, Amsterdam

1930-32

gevel - foto: loek van vlerken 06.12.2015architecten: A.R. Hulshoff m.m.v. C. van der Wilk

Tussen 1930 en 1932 maakte Hildo Krop ontwerpen voor de gevels van de twee aaneengesloten vleugels van de universiteitsgebouwen op het Roeterseiland; het toenmalige Van der Waals Laboratorium en het Geologische Instituut. De gevel van het Van der Waals Laboratorium werd door Hildo Krop verlevendigd met een aantal gevelstenen welke betrekking hebben op laboratoriumwerkzaamheden, chemische processen en delfstoffen.

hoeksteen - foto: loek van vlerken 30.10.2012hoeksteen - foto: loek van vlerken 08.04.2011
hoeksteen (achterzijde) - foto: loek van vlerken 17.12.20155 staande mannenfiguren met attributen (helm met gasmasker, document, zaaizak, retort, houweel), bekroond door model van een chemische formule

a. hoeksteen
Franse kalksteen, 90 cm

geknielde man met houweel - foto: loek van vlerken 06.04.2011
geknielde man met houweel
geknielde man met houweel - foto: loek van vlerken 20.02.2012
geknielde man met houweelman met houweel - collectie hildo krop museum - foto: loek van vlerken 15.01.2018
geknielde man met houweel – collectie Hildo Krop Museum (terracotta)

steenhakker - foto: loek van vlerken 06.04.2011
steenhakker
steenhakker - foto: loek van vlerken 06.04.2011
steenhakker
analist - foto: loek van vlerken 30.10.2012
man met kolven in de handen voor buizenstelsel (consolesteen)

b. 4 gevelstenen
Franse kalksteen 44, 44, 35 en 40 cm
(een vierde steen: ‘man met de sextant’, is verloren gegaan)

negen boortorens - foto: loek van vlerken 06.04.2011
negen boortorens
mijnschacht met afvalberg en fabriek - foto: loek van vlerken 06.04.2011
mijnschacht met afvalberg en fabriek
berg, bos en huizen - foto: loek van vlerken 06.04.2011
berg, bos en huizen
fabriek - foto: loek van vlerken 06.04.2011

fabriek
twee gashouders en huizen - foto: loek van vlerken 06.04.2011
twee gashouders en huizen
man met basaltblokken - dijkwerker - foto: loek van vlerken 06.04.2011
man met basaltblokken

c. consolesteentjes (18 stuks) – 6 verschillende typen
gebakken aarde, 18 cm

laboratorium-instrument - foto: loek van vlerken 06.04.2011
laboratoriuminstrument
wetenschapper en arbeider in fabriek - foto: loek van vlerken 06.04.2011
wetenschapper en arbeider in fabriek

wetenschapper en arbeider in fabriek (detail)
chemische fabriek - foto: loek van vlerken 06.04.2011
chemische fabriek
huizen met middenboven gaper - symbool drogist - foto: loek van vlerken 06.04.2011
huizen met midden boven grote gaper (symbool drogist)

gaper (detail)
microscoop - foto: loek van vlerken 06.04.2011
microscoop

d. pijlerbekroningen (16 stuks) – 5 verschillende typen
gebakken aarde, 37 cm

geveldeel - foto: loek van vlerken 06.04.2011
pijlerbekroningen

Helaas blijkt dat bij de restauratie van het gebouw in 2016, een van de pijlerbekroningen flink is beschadigd:
schade aan gevelsteen - foto: loek van vlerken 14.07.2016  schade aan gevelsteen - foto: loek van vlerken 14.07.2016

In 1877, bij de omzetting van het Atheneum Illustre tot universiteit, werd Johannes Diderik van der Waals (1837-1923) benoemd als eerste hoogleraar natuurkunde. In 1880 werd aan de Plantage Muidergracht 6 begonnen met de bouw van een eigen instituut voor de natuurkunde, het Natuurkundig Laboratorium, dat in 1882 in gebruik genomen werd. Het Natuurkundig Laboratorium werd snel te krap. In 1935 verhuisde een gedeelte van dit Laboratorium naar de nieuwbouw aan de Nieuwe Achtergracht 129 en werd vanaf 1937 het Van der Waals Laboratorium genoemd. In 1964 verliet het Van der Waals Laboratorium de Nieuwe Achtergracht en verhuisde naar Valckeniersstraat 67.

bron: Stadsarchief Amsterdam

In het trappenhuis is nog een werk van Hildo Krop te vinden: een bronzen buste uit 1965 van Johan Pieter Wibaut (1886-1967) – zie Mo 49

B 86 – Geologisch Instituut – Amsterdam

Nieuwe Prinsengracht 130, Amsterdam

1930-32

moeder aarde - foto: loek van vlerken 10.12.2011gevel Geologisch Instituut - foto: loek van vlerken 06.04.2011moeder aarde in het atelier - foto: hildo krop museum

moeder aarde in het atelier - foto: hildo krop museum
‘Moeder Aarde, de opgaande en neergaande krachten in de natuur’
a. gevelbeeld:
Franse kalksteen (Euville), 122 cm

torenbekroning - foto: loek van vlerken 15.04.2011
man met houweel, die in de verte tuurt (2x spiegelbeeldig)
b. torenbekroning:
Franse kalksteen, ca. 75 cm
vogel pikkend aan top van de berg - foto: loek van vlerken 06.04.2011
vogel pikkend aan de top van de berg
Naast de ingang heeft Krop een steen geplaatst met de afbeelding van de vogel pikkend aan de top van de berg. Dit symboliseert ‘de oneindigende eeuwigheid’. Het is geïnspireerd op een Japanse fabel over een vogel die eens in de miljoen jaar een korrel pikt van de top van een hoge berg. Wanneer de berg verdwenen is, is er een seconde van de eeuwigheid voorbijgegaan.

onderzoeker met meetapparatuur op driepoot
notitiemakende onderzoeker - foto: loek van vlerken 06.04.2011
onderzoeker die notities maakt
stenenbikker - foto: loek van vlerken 06.04.2011
stenenbikker

analist met twee kolven (verloren gegaan)

c. gevelstenen
Franse kalksteen, 55, 70, 44 cm

twee gehurkt zittende mannen met schaal - foto: loek van vlerken 06.04.2011
twee gehurkte mannen met schaal (goudwassers)
aardbeving - foto: loek van vlerken 06.04.2011
aardbeving
prehistorische vogel - foto: loek van vlerken 06.04.2011 prehistorische vogel
prehistorische viervoeter - foto: loek van vlerken 06.04.2011

prehistorische viervoeter
boogbrug voor berglandschap - foto: loek van vlerken 06.04.2011
boogbrug voor berglandschap
bergpieken, waterval en een meer - foto: loek van vlerken 06.04.2011
bergpieken, een waterval en een meer

d. consolesteentjes (33 stuks) – 6 verschillende typen
gebakken aarde, 18 cm

berglandschap met gletcher of waterval - foto: loek van vlerken 06.04.2011
berglandschap met gletsjer of waterval
rokende vulkaan - foto: loek van vlerken 06.04.2011
rokende vulkaan
boortorens waarvan een spuitende - foto: loek van vlerken 06.04.2011
boortorens, één spuitende toren
landschap met spuitende geiser - foto: loek van vlerken 06.04.2011
landschap met dennen en spuitende geiser
prehistorische plant - foto: loek van vlerken 06.04.2011
prehistorische planten
bergpieken met twee samenvloeiende rivieren - foto: loek van vlerken 06.04.2011
bergpieken met samenvloeiende rivieren

d. pijlerbekroningen (29 stuks) – 6 verschillende typen
gebakken aarde, 37 cm

architecten: A.R. Hulshoff m.m.v. C. van der Wilk

gevel - foto: loek van vlerken 06.04.2011Tussen 1930 en 1932 maakte Hildo Krop ontwerpen voor de gevels van de twee aaneengesloten vleugels van de universiteitsgebouwen op het Roeterseiland; het toenmalige Geologische Instituut en het  Van der Waals Laboratorium. Voor de ingangspartij van het Geologisch Instituut ontwierp Krop een vrouwenfiguur ‘Moeder Aarde’, die de opgaande en neergaande krachten in de natuur symboliseert.

ontwerp in gips ‘Moeder aarde’ – collectie Hildo Krop Museum

Daarnaast is de gevel met veel beeltenissen verlevendigd. Deze gevelstenen in kalksteen en bakwerk houden alle verband met geologie en laboratoriumwerk. Zo zijn er mannen met reageerbuizen, verrekijkers en houwelen; boortorens, vulkanen en prehistorische planten en dieren.

Het gebouw werd in 1934 officieel in gebruik genomen. Het instituut bestond uit afzonderlijke laboratoria of afdelingen, ieder onder leiding van een hoogleraar. Door de bezuinigingen van het eerste kabinet-Lubbers (1982-1986) werd het Geologisch Instituut afgevoerd van de lijst van instellingen waar men geologie kon studeren. De museumcollectie van het Geologisch Instituut (inclusief een grote verzameling stenen ondergebracht in een opslagruimte in Amsterdam-Noord) werd in 1988 opgesplitst in verschillende deelcollecties en overgedragen aan diverse instanties. Stukken met een museale waarde werden ondergebracht bij het Zoölogisch Museum in Artis. Enkele jaren later is deze collectie terechtgekomen bij het museum Naturalis in Leiden.


bron: Stadsarchief Amsterdam

achterzijde moeder aarde - foto's: loek van vlerken 16.07.2019 (links) - archief hildo krop museum, steenwijk (Rechts)
Helaas is van de fraaie rugpartij van ‘Moeder Aarde’ aan de binnenzijde van het Instituut weinig waar te nemen. We zullen het moet doen met de oude atelierfoto (rechts).