Tagarchief: burkom f. van

V 80 – Doodsportret Erich Wichman – Utrecht / Steenwijk

Vrij werkaudretsch h.e. d', burkom f. van, centraal museum utrecht, de kring, eeckhout v.d., heij w., mussolini, wendingen, wichman e., wiessing h.p.l.

1929

1 ex. terracotta, 1 ex. brons, 14 x 39 x 43 cm

terracotta: Hildo Krop Museum, Steenwijk
brons: Centraal Museum, Utrecht

Van de overleden Erich Wichman (1890-1929) maakte Hildo Krop een doodsportret in terracotta en brons. In het bijzonder het gedrag van deze in Utrecht geboren Wichman zorgde er voor dat deze beeldende kunstenaar en begaafde literator/polemist bij zijn leven al een legende was. Hij kleedde zich als een dandy, verheerlijkte het alcoholisme als levensstijl en beschimpte in zijn spotschriften zo ongeveer alles en iedereen. Na zijn dood raakte Wichman, vanwege zijn betoonde sympathie voor het fascisme van Mussolini, zeer omstreden. De nog uit de begintijd van De Kring daterende vriendschap tussen Wichman en Krop was kennelijk zo sterk dat de antifascist Krop dit maar op de koop toe nam. Bovendien was men in kunstkringen gedurende de jaren twintig, politiek gezien, niet zo gepolariseerd als tegenwoordig. Nederland was een sterk religieus en politiek verzuilde maatschappij waarin men gewend was elkaar zoveel mogelijk met rust te laten. Kunstenaars waren veeleer geneigd elkaar te helpen. Pas ná de machtsovername van Hitler in 1933, verhardden de politieke standpunten zich onder kunstenaars, ook in Nederland.
Krop en Wichman exposeerden samen in 1916 in de Haagse Kunstzaal d’Audretsch van Krops zwager Herman d’Audretsch, ook hadden zij gelijktijdige werkzaamheden aan het Nederlandse Paviljoen op de ‘Art Déco’ tentoonstelling van 1925 in Parijs. Maar Krops doodsportret van Wichman is niet zomaar ontstaan als een werk uit ‘vriendschappelijke collegialiteit’. Het was de ‘linkse’ Amsterdamse uitgever en journalist Henri Wiessing die de verbindende factor was tussen Krop en Wichman. Wiessing was aanvankelijk de directeur van De Amsterdammer, tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij dat van de zeer linkse afsplitsing daarvan, het weekblad de Nieuwe Groene Amsterdammer. Vanaf begin 1918 was hij uitgever van het tijdschrift Wendingen. In het ‘Houtsnijdersnummer’ (1919) van dit tijdschrift publiceerden zowel Wichman als Krop grafisch werk. Ná 1921 werd Wiessing een soort zaakwaarnemer van Wichman. Onder het pseudoniem Van den Eeckhout schreef Wiessing regelmatig over moderne Nederlandse beeldhouwkunst in Architectura en publiceerde in 1925 een interview met Krop.
Zo wonderlijk is het dus niet dat Wiessing begin januari 1929 met Krop telefoneerde om hem op de hoogte te brengen dat Wichman op nieuwjaarsochtend was overleden. Tevens vroeg hij Krop of hij een doodsportret van Wichman wilde maken. “Hij ligt daar maar en straks is hij weg…” Krop kon heel hard werken, maar in een of twee dagen een gelijkend doods/herinneringsportret van iemand maken was te veel gevraagd. Wiessing heeft toen een anoniem gebleven fotograaf gevraagd de overledene op diens doodsbed te fotograferen. Deze foto diende als boetseervoorbeeld voor het levensgrote bronzen portret: de houding is immers identiek. Overigens zal Krop het portret hoogst waarschijnlijk niet voor niets hebben gemaakt, maar wie hem er voor betaalde is niet bekend.

bronnen:
Hildo Krop Portretten, Wim Heij, 2011;
Reactie op Bezoekersvragen, Nieuwsbrief Hildo Krop Museum nr. 23, Frans van Burkom, december 2019

V 29 – ‘De oude en de nieuwe wereld’

Vrij werkburkom f. van, sociaal-democratische arbeiderspartij, volk dagblad het, wendingen

1919 (of eerder)

particuliere collectie

euville kalksteen, 72 cm

Dat Hildo Krop de Eerste wereldoorlog weerzinwekkend vond bleek in 1917, toen hij geheel belangeloos drie reliëfs ontwierp voor het Belgenmonument (Mo 2) in Amersfoort. In zijn afwijzing van oorlog was hij zeer principieel. In 1918 verliet hij de SDAP waarvan hij sinds ongeveer 1908 lid was geweest, omdat in het socialistische dagblad Het Volk een oproep stond om de negende Duitse oorlogslening te steunen.
Een houtsnede van een geknakte man in een veld vol oorlogsgraven, een zelfde thematiek als bij het Belgenmonument, maakte hij in 1919 of mogelijk eerder. Deze houtsnede noemde hij ‘De oude en de nieuwe wereld’ en werd afgedrukt in het ‘Houtsnedennummer’ van het tijdschrift Wendingen, jrg. 1919 – nrs. 7/8. Waarschijnlijk is de prent in het blad niet juist afgedrukt omdat het monogram HLK gespiegeld staat en bovendien gebruikte Krop het thema tegelijkertijd ook voor een beeldhouwwerk met dezelfde naam. Hierbij is duidelijk te zien dat het ‘geknakte’ hoofd van de man naar links buigt, in tegenstelling tot de gepubliceerde houtsnede.

Het fraaie kalkstenen beeld ‘De oude en de nieuwe wereld’, dat zich in een particuliere collectie bevindt, lijkt niet af te zijn. Het kinderkopje aan de voorkant van de voeten van de man, zoals op de houtsnede te zien is, werd niet uitgevoerd in de stenen versie.

Hildo Krop werkend aan ‘De oude en de nieuwe wereld’ – foto: Bernard Eilers

met dank aan Frans van Burkom

B 13 – gevelversieringen Hogere Burger School – Amsterdam

Bouwbeeldhouwwerkboeddha, burkom f. van

Zocherstraat 23, Amsterdam

1917-18

exterieur:
a. ingangsversiering: boogschutter en slang (Zocherstraatzijde)
Franse kalksteen, 50 cm

b. daklijst: roofvogel met monster in zijn klauwen (Zocherstraatzijde)
Franse kalksteen, 125 cm

c. pilasterafsluiting: Boeddha en Garuda (2x spiegelend) (Vondelparkzijde)
Franse kalksteen, 655 cm

d. stoepbekroning: 2×2 slangen (Vondelparkzijde)
Franse kalksteen 58/20 cm

Interieur:

e. 2 trappaalbekroningen:
1. zittende roofvogel met slang

2. zeilschip, slang, bominslag, gehurkte figuur
eikenhout, 70 cm

Aan de voormalige H.B.S. in de Zocherstraat, inmiddels verbouwd tot wooncomplex ‘Klein Vondelpark’, heeft Hildo Krop aan de gevel van dit pand veel slangen ontworpen. Deze verbeeldingen hebben alles met de tijdgeest te maken. Het is 1917 en Europa is volledig in de ban van de Eerste Wereldoorlog. Krop verbeeldt deze ellende door een giftige slang aan een stoep aan de achterzijde van het pand te plaatsen. De slang laat het gif uit zijn bek stromen en vergiftigt zo de bloemen, de natuur, de mensheid. Boven de hoofdingang wordt deze slang met zijn giftige bek verslagen door een pijl van de boogschutter. Binnen in de school laat Krop de slang nog een keer terug komen. Ook hier delft de slang het onderspit. Een eikenhouten trappaal bekroning laat de overwinning op het kwaad zien: de arend slaat zijn klauwen in de kop van de slang.

Over de twee grote gespiegelde reliëfbeelden van de HBS aan de Vondelparkzijde schreef Frans van Burkom in ‘De stad als manifest’ (2009): “Deze reliëfs stellen (…) voor: de hindoe-zonnegod Vishnu, en wel in zijn voorlaatste – negende – incarnatie of avatar als de Boeddha, ‘statig oprijzend’ uit de oer-oceaan, met zijn rijdier, de adelaar Garuda, als vrijstaande sculptuur boven hem afgebeeld, zittend op de daklijst. Krop heeft Vishnu’s eerdere avatars afgebeeld als acht, plat uit de muur stekende, vlammende zonneschijven en Garuda houdt de negende in zijn klauw, wachtend op zijn herboren heer. Bij elke nieuwe avatar van Vishnu breekt een nieuw ‘wereld-era’ aan. Hoewel bepaald esoterisch en zeker niet begrijpelijk voor de gemiddelde voorbijganger, is dit thema wel relevant voor de toen heersende tijden van oorlog, want het valt te begrijpen als een aankondiging van vrede en vergeving, misschien zelfs als die van ‘het socialisme’.”

Pagina bekijken

B 10 – Hekpijlerbekroningen Kon. Holl. Lloyd – Amsterdam

Bouwbeeldhouwwerkburkom f. van, de zuid, franssen b., heijdra t., kompaszaal, koninklijke hollandsche lloyd, koninklijke nederlandsche stoomboot maatschappij, koopmans y., sociaal-democratische arbeiderspartij, soest r. van, spoelstra y., wendingen, zuid amerika lijn

KNSM-laan 311, Amsterdam

1916-21

a. Havenarbeiders met stoomboot
zandsteen, 100 cm

b. Havenarbeiders met stoomtrein
zandsteen, 100 cm

c. Koggeschip (oudste zegel van Amsterdam)
zandsteen, 80 cm

d. Wapen van Amsterdam (met zeevogel)
zandsteen, 80 cm

In 1899 wordt de Zuid Amerika Lijn opgericht. Deze Amsterdamse stoomvaartlijn, kortweg ‘De Zuid’ genoemd, transporteert levend vee van Argentinië naar Engeland en Hollands fokvee naar Zuid-Amerika. Regelmatig breekt er aan boord van de schepen mond-en-klauwzeer uit. Om die reden verbiedt Engeland uiteindelijk de invoer van levend vee. Voor De Zuid is het veetransport daardoor niet meer rendabel en maakt in 1908 de schepen geschikt voor het vervoer van landverhuizers. De naam ‘Zuid Amerika Lijn’ wordt gewijzigd in ‘Hollandsche Lloyd’ en niet veel later zelfs ‘Koninklijke Hollandsche Lloyd’. In de Amsterdamse haven blijft het volk de rederij overigens gewoon ‘De Zuid’ noemen. In 1915 vertrekt de Lloyd naar een ander deel van de Amsterdamse haven: de Oostelijke Handelskade. Aan de kade worden de bestaande loodsen afgebroken, en er komen nieuwe loodsen, werkplaatsen en een betonnen kantoorgebouw met een stijlvolle toren. Voor de entreepoort maakte Hildo Krop tussen 1916 en 1921 twee sculpturen met stadswapens en twee beeldhouwwerken van havenarbeiders. Deze laatsten laten stoere en gespierde arbeiders zien. Ze sjouwen met balen op de rug, slepen met zware kettingen, trossen en schoppen. Het verheerlijken van arbeiders in die periode was vooral een Amsterdamse aangelegenheid. Meer dan in welke stad dan ook was het kunstklimaat in Amsterdam doordrenkt van een grote sociale betrokkenheid. Ook de politiek, met name de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), pleitte voor begrijpelijke kunst voor het volk. Hierbij werd uitgegaan een opvoedende rol van de kunst.

ontwerpschetsen in atelier Hildo Krop – foto’s: Hildo Krop Museum, Steenwijk

Er zijn veel bouwwerken in het Oostelijk Havengebied bewaard gebleven, maar het markante gebouw van Lloyd is helaas in de jaren zeventig van de vorige eeuw afgebroken. De hekpijlerbekroningen ‘Havenarbeiders’ van Krop werden van de zuilen gehaald en opgeslagen. Door het niet op orde zijn van de Gemeentelijke Administratie wist men niet meer waar deze vier sculpturen van Krop gebleven waren. Het is illustratief hoe gemeenten toen (en soms nog steeds) met het cultureel erfgoed omgingen. Het is daarom opmerkelijk dat de beelden wel werden opgeslagen. Bij toeval vond de kunsthistoricus Ype Koopmans ze in 1994 terug. Koopmans zat in de trein, die tussen het Muiderpoortstation en het Centraalstation voor een rood sein stil stond. Hij zag op het terrein naast het spoor beelden liggen die hij onmiddellijk herkende als beelden van Hildo Krop.
Koopmans kwam in contact met Ton Heijdra, schrijver van boeken over Amsterdam en vertelde hem het verhaal over het opslagterrein langs de spoordijk. Het probleem was dat Koopmans zich niet precies herinnerde waar de trein had stil gestaan. Als ze nog in het bezit zijn van de gemeente, moeten ze bij het Stedelijk Beheer liggen, wist Heijdra. Al snel werd duidelijk dat hij inderdaad op het opslagterrein van die dienst aan de Dijksgracht moest zijn, vlak naast het spoor tussen Muiderpoortstation en het Centraalstation. “Ze hadden nog nooit van Krop gehoord,” verteld Heijdra. “Al zei de opzichter bereidwillig dat ergens op het terrein beelden lagen.” Tussen verroeste kettingen en ander schroot trof Heijdra de vier beelden aan. De beelden waren licht beschadigd. Na een restauratie van 16.500 gulden werden de vier beelden in 1998 herplaatst bij de ingang van de voormalige passagiershal van de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij aan de KNSM-laan, het tegenwoordige restaurant ‘De Kompaszaal’.

Historische foto’s van de oorspronkelijke locatie van de beelden aan de ingang van de Koninklijke Hollandsche Lloyd aan de Oostelijke Handelskade:
foto: Wendingen 1925 nr.2

foto: onbekende fotograaf – 1938

foto: onbekende fotograaf – 1965

bronnen: ‘Ontdek het Oostelijke Havengebied’, Bert Franssen en Ruud van Soest, 2012; ‘Monumentale Kunst, Categoriaal onderzoek Wederopbouw 1940-1965’, Frans van Burkom / Yteke Spoelstra, 2007; Het Parool, januari 1997; Archief Hildo Krop Museum.

B 14 – Hoeksteen hulppostkantoor – Amsterdam

Bouwbeeldhouwwerkburkom f. van, klerk m. de, laere p.van

Spaarndammerplantsoen, Amsterdam

1917-19

vogels

gehouwen baksteen, 78 cm

architect: Michel de Klerk

Over deze hoeksteen aan het Spaarndammerplantsoen schreef Frans van Burkom in ‘De stad als manifest’ (2009): “Voor het aan het Spaarndammerplansoen gelegen postkantoortje maakte Hildo Krop een bescheiden hoeksteen met breedgesnavelde vogels. Het werd gehakt in baksteen, waardoor het beeldhouwwerk aansluit bij het muurvlak en daarmee een sterke eenheid vormt. Krops baksteenplastiek laat tussen loof verscholen wachtende kraaien of – waarschijnlijker – raven zien. Dit beeldhouwwerk laat een bepaalde functie van het PTT (Post, Telegrafie en Telefonie) – kantoor aan de buitenmuur zien. Niet de post dit keer, die dan misschien eerder tot een sculptuur met duiven zou hebben geleid, maar telegrafie en telefonie. Intelligente alleseters als raven en kraaien melden elkaar waar voedsel te vinden is en treden daarom in mythen, sprookjes en volksverhalen vaak op als boodschappers of verklikkers van geheimen. Precies achter deze vogels van Krop, staat de ambtenarentelefooncel waarin aangevraagde telefoongesprekken werden gevoerd. Zo gauw dat gebeurde, zouden de wachtende vogels wegvliegen en hun afgeluisterde geheimen overbrengen. De raven zijn dus niet zomaar versierend, maar in hun sprookjesachtige, verhalende karakter ‘typerend’: ze verbeelden een functie van het gebouw, en doen, omdat ze uit dezelfde baksteen zijn gehakt als waaruit het metselwerk is opgetrokken, de muur letterlijk spreken”.

In 2003 werd het reliëf gerestaureerd (Paul de Laere). Niet dat kunstwerk ernstig beschadigd was, maar het voegwerk was niet al te best meer en ook waren er fragmenten van enkele bakstenen verdwenen. Zie voor meer informatie ‘Kunst aan de straat’, Behoud van Amsterdamse bruggen en gebouwen uit het interbellum – 2009.

HILDO KROP

digitaal kenniscentrum